چاقی دوران کودکی یکی از مهم‌ترین مسائل پزشکی و بهداشتی به شمار می‌رود. چرا که علاوه بر تاثیرات منفی در زندگی کودک باعث انواع بیماری‌ها در دوران بزرگسالی می‌شود. بنابراین والدین باید از دوران نوزادی برای جلوگیری از چاقی کودکان راهکارهای مناسبی بیندیشند.
چاقی و اضافه وزن در کودکان
چاقی در کودکان در عصر امروز با وجود تغذیه‌های ناسالم و بازی‌های کامپیوتری و کاهش فعالیت‌های جسمی رو به افزایش بوده و این مشکل در شهرهای بزرگ شایع‌تر از روستاها است، بنابراین یکی از دغدغه‌های اصلی والدین ، جلوگیری از چاقی کودکان می‌باشد.
چاقی یعنی وجود چربی‌های زائد در بدن، که علاوه بر داشتن وزن اضافه در دوران کودکی، باعث چاقی و بیماری آنها در بزرگسالی نیز می‌شود.
کودکانی که دچار چاقی و اضافه وزن هستند اغلب نسبت به بقیه‌ی کودکان اعتماد به نفس کمتری دارند، وبه علت اینکه بازی و ورزش با کودکان دیگر برایشان کمی سخت است، کمتر با بچه‌ها ارتباط برقرار میکنند، بنابراین دچار مشکلات روحی و اجتماعی می‌شوند، پس والدین باید با جلوگیری از چاقی کودکان نگذارند کودک به مشکلات متعدد دیگری دچارشود.
اولین قدم برای جلوگیری از چاقی کودکان، اصلاح عادات غذایی خانواده و آشنا کردن کودک با تغذیه‌های سالم است. اکثر والدین به علت اینکه کودکشان بدغذا است از ترس گرسنه نماندن کودک، به او غذاهایی مانند فست فودها، انواع چیپس و غذاهای سوخاری می‌دهند، واین باعث می‌شود کودک نه تنها ویتامین‌های مورد نیاز بدنش را دریافت نکند بلکه دچار انواع بیماری‌ها از جمله چاقی و اضافه وزن شود.
از کجا بفهمیم کودک چاق است؟
کودکان دائما در حال رشد هستند و بنابراین تشخیص اینکه دچار اضافه وزن هستند یا نه ، برای والدین گاهی سخت می‌شود. ما در اینجا چند راه برای تشخیص اضافه وزن کودکان به شما آموزش می‌دهیم.
۱) شاخص توده بدنی BMI
شاخص توده بدنی یک ابزار غربالگری است در این روش نسبتِ وزن فرد را به قد او می‌سنجند، یعنی وزن تقسیم بر قد به توان ۲ . برای محاسبه از طریق BMI اول وزن کودک را به وسیله‌ی یک وزنه مناسب، اندازه‌گیری کنید.
سپس قد کودک را با یک سانتیمتر اندازه‌گیری کرده و درخودش ضرب میکنیم. وزن کودک را بر عدد حاصل از مجذور قد تقسیم میکنیم. براساس گفته‌های مراقبین بهداشت اگر BMI کودک بیشتر از ۵ درصد BMI کودکان همسن و هم قد خود باشد، کودک اضافه وزن دارد.
۲) درصد چربی بدن
برای تعیین دقیق ضخامت چربی بدن کودک، حتما از یک متخصص کمک بگیرید چرا که روش‌های اندازه‌گیری آنها قابل اعتمادتر است. اگر درصد چاقی بدن در پسران بیشتر از ۲۵ درصد و در دختران بیش از ۳۲ درصد باشد، نشان از چاقی آنها دارد.
۳) نمودارهای وزن براساس قد
این نمودارها مقدار وزن مناسب و اضافه وزن کودک را براساس قد او نشان می‌دهند. اگر وزن کودکمان بیشتر از ۲۰ درصد مقدار طبیعی باشد، او دچار چاقی است. ولی توصیه میکنیم که هنگام استفاده از این نمودارها، حتما سن و الگوی رشد کودک را نیز در نظر بگیرید.
اضافه وزن و چاقی چه عوارض و خطراتی برای کودکان دارد؟
جلوگیری از چاقی در کودکان در اینجا اهمیت خود را نشان می‌دهد که بدانیم چاقی و داشتن اضافه وزن چه خطراتی برای کودکمان دارد. کودکانی که دچار اضافه وزن هستند ممکن است این چاقی احتمال ابتلاء به بیماری را در زندگی کنونی یا آینده آنها افزایش دهد.
اگر کودکی دچار چاقی باشد مستعد بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات، هم در دوران کودکی و هم در دوران بزرگسالی است، کودکان چاق اغلب دچار مشکلات تنفسی و درد مفاصل می‌شوند و این خود باعث دوری و نداشتن ارتباط خوب با همسالان و دوستانش می‌شود.
احتمال ابتلاء به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع دوم، فشار خون بالا و کلسترول بالا در کودکانی که چاق هستند بسیار زیاد است، و همچنین ممکن است این کودکان در بزرگسالی مشکلات قلبی عروقی، بیماری‌های کبدی داشته باشند. یکی دیگر از مشکلات این است که کودکان چاقِ امروز، متاسفانه بزرگسالانی چاق خواهند شد. کودکانی که اضافه وزن دارند در معرض خطر بالای بلوغ هستند.
داشتن اضافه وزن علاوه بر مشکلات جسمی در کودکان، حتی برای آنها عوارض روانی مانند: کاهش اعتماد به نفس، افسردگی، احساس گناه، اضطراب وحتی موفقیت‌های تحصیلی کمتر نیز دارد و باعث تنهاتر شدن کودک می‌شود.
چه عواملی باعث می‌شود کودکان دچار چاقی شوند؟
براساس گزارش سرویس بهداشت و درمان ایسنا، ۴۲ میلیون کودک زیر پنج سال در دنیا دچار اضافه وزن و چاقی هستند. برای جلوگیری از چاقی کودکان ابتدا باید از عوامل ایجاد چاقی آگاهی داشته باشیم. عواملی که باعث چاقی در کودکان می شود متفاوت هستند، دراینجا چند نمونه را ذکر میکنیم.
عوامل ژنتیکی
احتمال ابتلاء به چاقی و داشتن اضافه وزن در کودکانی که والدین واعضای خانواده آنها چاق هستند، بسیار زیاد است. حتی اگر یکی از والدین چاق باشد، باز هم احتمال چاقی در این کودکان وجود دارد.
کودکانی که از مادران دیابتی متولد می‌شوند نیز بیشتر از سایر کودکان در معرض بیماری چاقی هستند. به همین علت است که گاهی گفته می‌شود، چاقی ارثی است.
عادات غذایی و شیوه زندگی
در بعضی از خانواده‌ها به علت داشتن عادات غذایی نامناسب مثل استفاده‌ی زیاد از غذاهای آماده و فست فودها، تمایل به خوردن غذاهای پرچرب و پرکالری، مصرف زیاد تنقلات به جای میوه‌ها و سبزیجات. باعث می‌شود کودکان جز کالری اضافی هیچ مواد مغذی و پروتئینی دریافت نکنند و متاسفانه زمینه‌ساز ابتلاء به چاقی آنها شود.
وقتی غذاهای پرکالری و تنقلات در خانه و مدرسه در دسترس کودکان باشد، کودک تمایل به خوردن آنها نشان می‌دهد.
تغذیه بچه ها در مدرسه : راهکارهای جلوگیری از چاقی دانش‌آموزان
چاقی در کودکان: چگونه کودکمان را برای خوردن غذاهای سالم تشویق کنیم؟
نداشتن فعالیت بدنی و ورزش
کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت‌های بدنی و جسمی ، یکی دیگر از علل چاقی کودکان است. در این دوران کودکان به جای بازی با همسالان خود و ورزش کردن، بیشتر به بازی‌های کامپیوتری و تماشای تلویزیون مشغول هستند. این عدم تحرک باعث می‌شود که انرژی دریافتی در بدن، به صورت چربی تجمع پیدا کند و باعث اضافه وزن کودک شود.
وجود بعضی از بیماری‌ها
بعضی از بیماری‌ها مانند عدم تعادل هورمونی و اختلالات ارثی متابولیسم در بدن، نیز از عوامل چاقی هستند. حتی گاهی اوقات مصرف بعضی از داروها نیز باعث چاقی در کودکان می‌شود.
راهکارهای مناسب برای جلوگیری از چاقی کودکان
با وجود اینکه دلایل متعددی در چاقی کودکان تاثیر دارد، اما باید بتوان آن را کنترل کرد و از پیشرفت آن جلوگیری کرد. در ادامه راهکارهای مناسب برای این منظور آورده شده است.
آموزش عادات غذایی سالم به کودکان
والدین مهم‌ترین کمک را به جلوگیری از چاقی کودکان، می‌توانند داشته باشند. والدین بهترین الگوی غذایی برای کودکان هستند، هرچیزی که در خانواده خورده می‌شود، جزئی از الگوهای غذایی آن خانواده به شمار می‌رود و کودکان از این الگو حتی در دوران بزرگسالی نیز تبعیت میکنند.
پس والدین سعی کنند کودکان را با رژیم غذایی متعادل که برای رشد و سلامت کودک مناسب و ضروری هستند آشنا کنند. سعی کنید کودک خود را به خوردن انواع میوه‌ها، سبزیجات، دانه‌های مغذی، منابع پروتئینی و لبنیات مخصوصا محصولات لبنی کم‌چرب تشویق کنید و آنها را از خوردن غذاهای پرچرب، پرکالری و غذاهای حاضری منع کنید.
داشتن عادات غذایی مناسب و سالم یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای جلوگیری از چاقی کودکان می‌باشد.
کودک خود را به داشتن فعالیت‌های جسمی تشویق کنید
داشتن فعالیت‌های جسمی ، باعث می‌شود کالری اضافی بدن سوزانده شود و مانع تجمع چربی در بدن کودکان می‌شود. بنابراین کودکان را به جای بازی‌های کامپیوتری به بازی‌هایی که نیاز به فعالیت‌های بدنی و جنب و جوش دارند تشویق کنید.
ورزش کردن یکی از راهکارهای مناسب است چراکه هم باعث افزایش اعتماد به نفس کودک می‌شود و هم از چاقی و اضافه وزن او جلوگیری می‌کند. ورزش‌هایی مانند هنرهای رزمی، فوتبال و والیبال بهترین گزینه هستند. سعی کنید روزانه با کودک خود لااقل بیست دقیقه پیاده‌روی داشته باشید یا با هم به دوچرخه‌سواری بروید.
داشتن خواب کافی و منظم
اطمینان حاصل کنید که فرزندتان خواب کافی و منظمی دارد چرا که براساس تحقیقات انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند که، کودکانی که خواب و استراحت کافی نداشته‌اند بیشتر دچار اضافه وزن می‌شوند.
کودکان باید حدودا ۱۲ ساعت خواب شبانه داشته باشند. کودکان مدرسه‌ای هم حدود ۱۰ ساعت به خواب نیاز دارند. برای جلوگیری از چاقی کودکان، حتما به خواب آنها توجه کنید.
تماشای تلویزیون کودک خود را کنترل کنید
کودکانی که به جای داشتن فعالیت‌های جسمی، ساعات زیادی را جلوی تلویزیون می‌گذرانند، خطر ابتلاء به چاقی در آنها زیاد است. سعی کنید برای تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری، زمان تعیین کنید. زیرا بیشتر از ۲ ساعت نشستن جلوی صفحه نمایش برای کودک مضر است.
هنگام تماشای تلویزیون تنقلات به کودک ندهید چون یکی از عادات غذایی غلط در خانواده‌ها، خوردن تنقلات هنگام تماشای برنامه‌های تلویزیونی است که خود یکی از عوامل چاقی می‌باشد.
رشد قد و وزن کودک خود را کنترل کنید
بهتر است برای این کنترل از یک متخصص کمک بگیرید و یا از مراکز بهداشتی برای کنترل وزن و قد کودک استفاده کنید. با کنترل منظم وزن و قد کودک خود می‌توانید به موقع از چاقی و اضافه وزن او آگاه شده و بتوانید پیشگیری و درمان‌های مناسب را انجام دهید.
برای اینکه مطمئن شوید کودکتان در محدوده سلامت قرار دارد، میزان قد، وزن و شاخص توده ی بدنی BMI کودک خورا بررسی کنید.
آموزش خرید مواد غذایی سالم
آموزش بهترین عادات از همان دوران کودکی امکان‌پذیر است، بنابراین سعی کنید در هنگام خرید کودک را به مراکز خرید مواد غذایی ببرید وبهترین انتخاب‌ها را به آنها آموزش دهید و آنها را برای انتخاب مواد غذایی سالم، میوه‌ها و سبزیجات تشویق کنید.
کودکانی که در انتخاب و تهیه‌ی مواد غذایی با ما همراهی میکنند به خوردن آن غذاها علاقمند می‌شوند. پس سعی کنید با هر راهی که می‌توانید وعده‌های اصلی غذایی را برای کودک خود محبوب کنید.
زمانی‌که کودک از وعده‌ی اصلی غذا استفاده کند، دیگر تمایلی به خوردن تنقلات نشان نمی‌دهد و این خود یکی از راه‌های جلوگیری از چاقی کودکان محسوب می‌شود.
مواد غذایی را به عنوان تشویق یا تنبیه برای کودک قرار ندهید
از غذا به عنوان پاداش و یا محرومیت استفاده نکنید ، کودکان باید یاد بگیرند امکان استفاده از غذاهای سالم در رژیم غذایی آن ها همیشه وجود دارد و استفاده از غذاهای پرچربی و پرکالری و غذاهای حاضری برایشان محدودیت دارد.
برای جلوگیری از چاقی کودکان، سعی کنید با وعده ی تنقلات به کودکان آن ها را برای انجام کاری تحریک نکنید، چرا که با این کار کودک خود را به مواد غذایی بی‌ارزش تشویق می‌کنید تا به سوی چاقی و اضافه وزن قدم بردارند.
از مسخره کردن وزن کودکتان اجتناب کنید
گاهی والدین با بکار بردن بعضی کلمات زشت، موجبات مسخره شدن کودکشان را هم از طرف خود و هم از طرف دیگر اعضای خانواده فراهم میکنند.
سعی نکنید کودک خود را به خاطر چاق بودنش تحقیر و مسخره کنید زیرا مشکلات روحی زیادی از جمله احساس گناه، کاهش اعتماد به نفس و حتی افسردگی برایشان به ارمغان می‌آورید. در بعضی مواقع کودک برای مقابله با این احساس‌ها به پرخوری عصبی روی می‌آورد و باعث ایجاد مشکلات دیگری در او می‌شود.
بعضی از والدین با گفتن جملاتی مانند: ببین من از تو لاغرترم، ببین با این سنم من از تو کمتر می‌خورم. باعث تحقیر فرزند خود می‌شوند. به جای استفاده از این کلمات، سعی کنید شیوه‌ی زندگی کودک خود را طوری تغییر دهید تا هم چاقی کودک خود را درمان کنید و هم باعث شوید کودک خودش را باارزش ببیند و ارزش انسان‌ها را با اندازه بدنشان مرتبط نداند.
برای استفاده از مکمل‌ها با پزشک مشورت کنید
گاهی والدین خودسرانه به استفاده از مکمل‌های غذایی دست می‌زنند و یا با تصور اینکه کودکشان کمبود ویتامین دارند، مولتی ویتامین به او می‌دهند. استفاده از ویتامین‌ها گاهی باعث افزایش اشتهای کودک می‌شود و کودک به سوی اضافه وزن می‌رود.
اگر نگران هستید که نیازهای غذایی کودکتان تامین می‌شود یا نه، حتما از یک متخصص تغذیه در مورد یک برنامه‌ی غذایی سالم و متعادل که همه‌ی نیازهای کودکتان را برطرف کند، کمک بگیرید.
با کودکتان در مورد چاقی و عوامل ایجاد آن صحبت کنید
اگر فرزندتان به سن نوجوانی می‌رسد حتما با او در مورد چاقی و راه‌های جلوگیری از چاقی صحبت کنید. نوجوانان بیشتر از بقیه‌ی کودکان به وزن خود توجه میکنند، به همین خاطر، بیشتردر معرض استفاده از راه‌های اشتباه کاهش وزن مانند غذا نخوردن، استفاده از ملین‌ها و قرص‌های لاغری هستند.
با آنها صحبت کنید و به آنها آگاهی لازم در مورد تاثیر غذاهای چرب و فست فودها در چاقی، خطراتی که چاقی و استفاده از راه‌های اشتباه لاغری برایشان دارد، بدهید.
راه‌های درمان اضافه وزن کودک
برای جلوگیری از چاقی کودکان مطالبی گفته شد ولی اگر کودک شما اکنون چاق است، ناامید و نگران نباشید شما هم می‌توانید با راهکارهای ساده به کودک خود کمک کنید تا دوباره به وزن ایده‌آل برسد.
اگر کودکی در خانه دارید که دچار اضافه وزن است برای رفع این چاقی با او همراهی کنید. از خرید تنقلات و غذاهای چرب خودداری کنید و سعی کنید خودتان هم الگوی او باشید چون نمی‌توانیم تنقلات را جلوی دید کودک قرار دهیم و خودمان مصرف کرده و او را منع کنیم. پس او را تنها نگذارید و قدم به قدم با او همراه باشید.
از خوردن غذاهای زیاد، یا نوشیدنی‌های شیرین و یا میان وعده به مقدار زیاد، اجتناب کنید. سعی کنید برای کودک خود مقدار کم و لقمه‌های کوچک آماده کنید و کودک را مجبور نکنید تا غذایش را حتما تا آخر بخورد و بشقابش را تمیز کند.
رفتن به رستوران‌های فست فودی را تا می‌توانید از برنامه‌ی خانواده حذف کنید. چون یکی از علت‌های چاقی کودکان مخصوصا در شهرهای بزرگ، استفاده‌ی زیاد از این فست فودهاست. حتی اگر مجبور شدید به این رستوران‌ها بروید کودک خود را تشویق کنید از گزینه‌های سالم‌تر انتخاب کند مثلا به جای سیب زمینی سرخ‌کرده از تکه‌های میوه‌ها سفارش دهد.
روزی ۶۰ دقیقه با کودک خود بازی، ورزش و پیاده‌روی کنید اگر کودک زود خسته می‌شود، می‌توانید این۶۰ دقیقه را در طول روز در زمان‌های مختلف انجام دهید.
یکی از راه‌های کنترل کالری مصرفی و جلوگیری از چاقی کودکان، مصرف دسته جمعی وعده‌های غذایی در خانواده است. امروزه درصد کمی از خانواده‌ها به طور منظم برای یک وعده‌ی غذایی اصلی مانند صبحانه با همدیگر می‌نشینند و غذا مصرف میکنند و به جای روش‌های صحیح غذا خوردن دوره سفره، اغلب جلوی تلویزیون و یا هنگام بازی با گوشی غذا می‌خورند.
سعی کنید میوه و سبزیجات را بشویید و جلوی دید کودک قرار دهید تا هنگامی که احساس گشنگی می‌کند از آنها مصرف کند.
چند توصیه به مادران عزیزبرای جلوگیری از چاقی کودکان
- کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، نسبت به کودکانی که شیر خشک می‌خورند، کمتر دچار اضافه وزن می‌شوند.
- به کودکان یاد دهید یکی از وعده‌های اصلی غذایی که نباید حذف شود، صبحانه است.
- کودکان را مجبور به خوردن غذا نکنید، گاهی والدین کودک را مجبور میکنند تا غذایش را حتما تمام کند. این روش‌ها باعث ایجاد ذهنیت منفی در کودکان می‌شود.
- مصرف سس مایونز، خامه و کره را محدود کنید.
- برای تهیه‌ی غذاهای خانگی، سعی کنید تنوری کردن را جایگزین سرخ کردن کنید و اگر مجبور به سرخ کردن شدید حتما با روغن زیتون کمی تفت بدهید.
- غذاخوردن در بیرون را کم کنید و به جای آن غذاهایی که خودتان با مواد سالم تهیه کردید به کودکتان بدهید.
- مواد غذایی که دارای چربی سالم هستند را در برنامه‌ی غذایی خود قرار دهید مانند: انواع مغزها، ماهی، آووکادو و روغن زیتون.
- برای جلوگیری از چاقی کودکان، یکی از بهترین راه‌ها عادت دادن آنها به مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه است.
- به کودکتان آموزش دهید که آب بهترین نوشیدنی است و سعی کنند آب را به نوشیدنی‌های شیرین و گازدار ترجیح دهند.
- کودک را عادت دهید تا وعده‌های غذاییش را زیاد کند ولی حجم آن را کم کنید.
- به کودک خود آموزش دهید تا آهسته غذا بخورد و غذایش را خوب جویده و سپس قورت دهد و مانع تند تند و با عجله غذا خوردن او شوید.
- کودک را عادت دهید روزی ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی و پیاده‌روی داشته باشد.
- انجام فعالیت بدنی در کودکان موجب افزایش قدرت بدنی و تقویت عضلات او می‌شود. همچنین باعث کاهش استرس، افزایش اعتماد به نفس، حفظ وزن ایده‌آل و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها در کودک می‌شود.
- از دادن تنقلات به کودکان، هنگام تماشای تلویزیون جدا خودداری کنید.
- برای کارهای خوب کودک، پاداش‌هایی مانند کتاب در نظر بگیرید، بعضی از والدین تنقلات را به عنوان پاداش برای کودکان خود درنظر می‌گیرند که باعث چاقی و عادات غذایی اشتباه در فرزندان‌شان می‌شوند.
- در برنامه غذایی کودکان حتما جایی برای محصولات سبوس دار و پر فیبر قرار دهید.
درمان چاقی در کودکان
درمان چاقی در کودکان براساس سن کودک و سایر شرایط پزشکی است. درمان از طریق تغییر در رژیم غذایی و سطح فعالیت‌های جسمی کودکان شکل می‌گیرد و درمان از طریق دارو و جراحی در کودکان در برخی شرایط خاص تجویز می‌شود.
برای درمان چاقی کودکانی که زیر سن ۷ سال هستند و مشکلات خاص جسمی و سلامتی ندارند، از طریق ثابت نگه داشتن وزن آنها انجام می‌شود. چون کودکان در سن رشد هستند و اگر از لحاظ قدی رشد کنند و وزن‌شان ثابت بماند، بعد از مدتی این اضافه وزن جبران می‌شود.
در کودکان بالای ۷ سال سعی کنید کاهش وزن آهسته و پیوسته باشد، بنابر نظر متخصص تغذیه کودکان، گاهی می‌توانند هفته‌ای نیم کیلو و گاهی براساس شرایط جسمی آنها ماهی نیم کیلو کاهش وزن داشته باشند. طناب زدن برای کودکانی که می‌خواهند کاهش وزن داشته باشند بسیار مناسب است چون علاوه بر کاهش وزن‌شان، باعث افزایش و رشد قد آنها می‌شود.
فعالیت‌های ساده مانند پریدن، طناب بازی، شمشیربازی و دوچرخه سواری و پیاده‌روی خانوادگی را فراموش نکنید، همین فعالیت‌های ساده و سرگرم کننده گاهی برای جلوگیری از چاقی کودکان بسیار موثر می‌باشند.
توصیه مهم
برای جلوگیری و درمان اضافه وزن کودکتان، سعی کنید احساسات او را هم در نظر بگیرید زیرا اغلب کودکان احساس گناه میکنند و فکر میکنند چون چاق هستند دیگر والدین‌شان آنها را دوست ندارد، به کودک اطمینان بدهید که داشتن اضافه وزن تاثیری در احساس دوست داشتن شما ندارد.
بنابراین با کمک مثبت و حمایت‌های خود برای او برنامهای تنظیم کنید و بگذارید اهداف و بعضی از فعالیتها را خود کودک تعیین کند. این‌گونه کودک بیشتر به این برنامه و رژیم غذاییش پایبند خواهد بود.
